به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین احمد رهدار، استاد حوزه و دانشگاه در سیزدهمین دوره مدرسه شبهه پژوهی که به مناسبت اربعین حسینی از سوی مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه برگزار و از طریق تلویزیون اینترنتی پاسخ پخش شد، طی درسی با عنوان «زیارت اربعین وسیله ارتباط بین پیروان مذاهب مختلف اسلامی» به بررسی دستاوردها و آثار اجتماع بزرگ اربعین در بعد بین المللی و بین ادیانی پرداخت و گفت: پدیده منسک پیاده روی اربعین حسینی علیه السلام در دهه اخیر رشدی چشم گیر داشته است؛ به طوری که هم از نظر کمّی و هم از جهت کیفی از نمونه ها و تاریخ خودش فاصله گرفته است.
وی افزود: انسان های زیادی از کشورهای مختلف، از فرق اسلامی گوناگون و حتی از خارج جهان اسلام در این منسک شرکت کرده و برای هرکدام از آنان یک حیثی از این اجتماع قابل توجه بوده است. آنچه به صورت مشترک می توان برداشت کرد این است که هر متخصصی که از هر زاویه ای به این پدیده نگاه کرده به عجز رسیده و ظرفیت های دانشی و تکنولوژیکی که در اختیار آن هاست برای توصیف واقعیت این پدیده ناکافی می باشد.
این پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: هر ساله شاهد این هستیم که تقریرات و تحلیل های حول اربعین حسینی نو و متفاوت با سال های قبل می شود. به نظر می آید افق های خیلی جدیدی به لحاظ دانشی، روحی، تجربی و تاریخی از فراز این منسک در حال باز شدن فراروی بشر است.
شعائر اسلامی به صورت شبکه ای و هم افزا عمل می کنند
حجت الاسلام والمسلمین رهدار چگونگی نسبت سیره اربعین با دیگر مناسک اسلامی را یکی از شبهات مرتبط با اربعین حسینی دانست و گفت: باید دانست که شعائر اسلامی به صورت شبکه ای عمل کرده و نسبت به هم، ویژگی هم افزایی را دارند. نباید کسی دچار خطای محاسباتی شود و احیاناً تصور کند اربعین خنثی کننده منسکی همچون حج است.
این استاد حوزه و دانشگاه ظرفیت های حج و اربعین را ویژه هرکدام از آن ها برشمرد و تصریح کرد: اربعین می تواند به نتایجی منجر شود که ممکن است این اثرات به راحتی در منسک اسلامی حج به دست نیاید. در مورد حج نیز به همین گونه است و ویژگی ها و آثار متفاوتی نسبت به اربعین به دنبال دارد. اما باید بدانیم که همه این مناسک اسلامی با هم یک سمفونی اسلام، انصاف و انسانیت را تشکیل می دهند.
وی با اشاره به اینکه اربعین نوعی تکریم عبادی و معنوی از یک اقدام، شخص و رویداد تاریخی مقدس است، افزود: دال مرکزی این رویداد تاریخی حضرت امام حسین(ع) بوده و مختص مسلمانان نیست. اساساً تکریم این گونه انسان ها و رویدادها تقریباً در فطرت تاریخی بشر نهادینه شده است.
تکریم بزرگان در تمام ادیان و فرق به اشکال مختلفی وجود دارد
استاد حوزه و دانشگاه بیان داشت: در مذهب اهل تسنن و سایر ادیان و حتی در اقوام بی دین، روح مشترک این گونه تکریم ها وجود دارد. بشر به تجربه تاریخ و به فطرش دریافته است در تکریم بزرگانش نتایجی را به دست می آورد که مفید و ضروری هستند. لذا می بینیم که یهودی ها و مسیحی ها نیز مناسکی در باب تکریم یک شخصیت، یک عالم یا یک فرد مقدس دارند. در فرهنگ های غیراسلامی نیز این تکریم شخصیت را می بینیم.
حجت الاسلام والمسلمین رهدار اظهار کرد: این تکریم ها می تواند به اشکال متنوعی در اقوام مختلف صورت گیرد؛ بخشی از زمینه ها و عوامل مؤثر در شکل این گونه تکریم ها به نظام ارزشی آن قوم، بخشی به تجربه تاریخی آن ها و بخشی دیگر به ظرفیت های جغرافیایی، اقلیمی و آب و هوایی آن مردمان برمی گردد. اما آنچه مهم است چرایی تکریم افراد و شخصیت های مقدس می باشد.
وی با تأکید بر وجود تکریم شخصیت ها در اقوام و ادیان مختلف، عنوان داشت: در عالم اسلامی و در مذاهب مختلف اسلامی نیز این گونه تکریم ها رایج تر و مشهودتر می باشد؛ مثلاً در دهلی مقبره نظام الدین اولیا قرار دارد که از بزرگان اهل سنت بوده و روزانه صدها و گاه هزاران نفر به آنجا آمده و این شخصیت را تکریم می نمایند. در بغداد نیز مقبره عبدالقادر گیلانی مورد زیارت و تکریم مسلمانان متعددی قرار می گیرد. همچنین در سمرقند تاجیکستان حول مقبره امام بخاری و در طوبای سنگال حول مقبره شیخ احمد بامبا این رفتار تکریمی را سالیان متمادی است که مشاهده می کنیم.
مدیرعامل مؤسسه مطالعات اسلامی فتوح اندیشه گفت: یکی از رفتارها و روش های رایج جهت تکریم شخصیت ها در جهان اسلام زیارت به صورت پیاده روی است؛ مانند منسک پیاده روی اربعین که افرادی کیلومترها به سمت مزار یک شخصیت مقدس به صورت پیاده راه می روند تا به زیارت آن بروند.
زیارت خانه خدا، قدیمی ترین زیارت با پای پیاده
حجت الاسلام والمسلمین رهدار ادامه داد: اگر یک بررسی اجمالی داشته باشیم می بینیم که شاید قدیمی ترین زیارت با پای پیاده، زیارت خانه خدا بوده است. نقل ها و گزارش های تاریخی خیلی زیادی داشته ایم که در گذشته کاروان های مختلفی به دلایل مختلف احتمالی همچون ثواب بیشتر و یا نبود وسایل نقلیه به صورت جمعی به سمت کعبه پیاده روی می کردند.
این پژوهشگر حوزوی بخشی از منسک حج را حتی در عصر حاضر به صورت پیاده برشمرد و خاطرنشان کرد: اینکه مثلاً در چه میقاتی باید محرِم شد و پس از آن به سمت کجا رفت، این ها شکل های خاصی از مناسک هست که دارای عقلانیت و توجیه نیز می باشد. این ها نشان می دهد پیاده روی شیعیان در اربعین حسینی به سمت مزار یک شخصیت مقدس پدیده ای نادر نبوده و فقط از جهت کمی و میزان استقبال و حضور مردم دارای ویژگی نادر بودن است.
پیاده روی برای زیارت، در خارج از جهان اسلام هم دیده می شود
حجت الاسلام والمسلمین رهدار گفت: حتی در خارج از جهان اسلام هم زیارت هایی را شاهد هستیم که به صورت پیاده روی انجام می گیرند. این گونه پیاده روی های معنوی در آمریکا، اروپا، شبهه قاره هند، جنوب شرق آسیا، اوراسیا و در نقاط مختلف جهان اسلام و توسط مسلمان ها هم برگزار می شوند. حتی سرخپوستان آمریکایی هم زیارت هایی به صورت پیاده روی دارند. اطلاع از این نمونه ها هم در کم و کیف، هم در تکثر و سبقت زمانی از این جهت مفید است که در پاسخ به بسیاری از شبهاتی که در مورد اربعین حسینی و عمدتاً از سوی جریان وهابیت مطرح می شود، می تواند جواب گو باشد.
عضو هئیت علمی دانشگاه باقر العلوم(ع) در ادامه بیان داشت: اگر بخواهیم نگاهی پسینی به منسک اربعین داشته باشیم و شتاب چند سال اخیر آن را مورد بررسی قرار دهیم، می تواند زوایای بحث و تحلیل جدیدی را به روی ما باز کند. یکی از این زوایا مسئله رابطه اربعین و مقوله تمدن نوین اسلامی است. باید بررسی کرد که منسک اربعین تا چه اندازه برای نیل به تمدن نوین اسلامی ظرفیت دارد. همایش های مختلفی در این رابطه برگزار شده و مقالات و ادبیات جدیدی نیز در این مورد به تولید رسیده است که اربعین به مثابه یک پدیده مذهبی ظرفیت بسیار بالایی برای بحث تمدن نوین اسلامی دارد. به گونه ای می توان گفت اربعین به دلیل اینکه یک نمایش کوچک از امت اسلامی را دارد، دارای ظرفیت بحث در مورد تمدن نوین اسلامی است.
منسک حج چه تفاوت هایی با پیاده روی اربعین دارد؟
وی ضمن بیان برخی تفاوت های منسک حج با پیاده روی اربعین افزود: منسک حج هم از جهت زمینه اداری نیل به آن در خیلی از کشورها سخت شده و هم به اندازه منسک اربعین تنوع قومیتی و مذهبی ندارد. در حج غیرمسلمانان نمی توانند حضور پیدا کنند اما در اربعین می توانند. البته حج منسکی قابل توجه بوده و دلالت ها، نتایج و پیامدهای مشترک و انحصاری خود را دارد.
اربعین، عامل تقویت و گسترش گفتمان مقاومت
حجت الاسلام والمسلمین رهدار اظهار کرد: زاویه دیگری که از قبل اربعین می توان مورد تأمل و پژوهش قرار داد نسبت این مقوله و گفتمان مقاومت است؛ زیرا دلالت سیاسی گفتمان مقاومت یک نمونه ای از نظام های سیاسی را در پی دارد که اگرچه مدل های ضعیف و شکست خورده ای را در داخل خود تجربه کرده است، اما در عین حال ظرفیت نظام سیاسی موفقی همچون جمهوری اسلامی را نیز در درون خود دارد. به نظر می آید در منسک پیاده روی اربعین برای گفتمان مقاومت زمینه مناسبی وجود دارد که باید مورد دقت و تأمل قرار گیرد. حتی اگر بخواهیم فقط یک تحلیل تاریخی داشته باشیم، می توان گفت سیره اربعین به نحوی تجدید بیعت سالانه عاشقان حسین بن علی(ع) با فلسفه کربلاست.
اربعین می تواند مدلی اجرایی از وحدت مسلمین را به جهان ارائه دهد
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: یکی دیگر از زوایای تأمل در پدیده اربعین ارتباط آن با مقوله وحدت اسلامی است؛ وحدت اسلامی نیز یکی از گفتمان های ضروری در جهان اسلام کنونی بوده و بسیاری از مشکلات جهان اسلام در حال حاضر با آن ها مواجه است ریشه در همین تفرقه و اختلاف ها دارد. لذا از خیلی دیروقت یعنی از همان زمان که مرحوم سیدجمال الدین اسدآبادی این دغدغه را پیدا کرد تا به امروز مسئله، وحدت برای ما مهم بوده و پدیده اربعین که امت کوچک شده ای از امت اسلامی را به صورت پایلوت به نمایش می گذارد، می تواند مدلی اجرایی از وحدت را هم در داخل خود پیاده کند تا الگویی برای تحقق وحدت جهان اسلام ارائه دهد.
ایجاد تعاملات مردمی و دیپلماسی شهروندی در جهان اسلام در نتیجه پیاده روی اربعین
این پژوهشگر حوزوی با تأکید بر ارتباط اربعین با مسئله دیپلماسی شهروندی و دیپلماسی عمومی در جهان اسلام، عنوان داشت: پدیده اربعین عملاً نشان داده است که در این بخش بسیار موفق عمل می کند؛ میلیون ها نفر از نقاط مختلف جهان اسلام به عراق آمده و با مردم این کشور ارتباط گرفته و حتی به منازل آنان می روند و این امر ظرفیت جدیدی برای ارتباطات و تعاملات خود مسلمانان ایجاد می کنند.
وی با اشاره به تأثیر ارتباط دیپلماتیک شهروندی به وجود آمده در طی اربعین ادامه داد: این ارتباط باعث شده است حتی دلالت هایی را در حوزه سیاسی داشته باشد؛ یعنی سرمایه دیپلماسی شهروندی در حال خرج شدن مثبت در نظام های سیاسی است و حاکمان نمی توانند این ارتباط بین مردم کشورهایشان را نادیده بگیرند.
حجت الاسلام والمسلمین رهدار در پایان خاطرنشان کرد: ما می توانیم مسئله اربعین را همچنان در موضوعات دیگری برش داده و از آن زاویه مورد مطالعه قرار دهیم. تمام محورهایی که گفته شد باعث می شود مذاهب اسلامی به مقوله اربعین به صورت عمیق و متفاوت بیاندیشند. اگر عالمان و محققان مذاهب اسلامی تعصبات مذهبی را کنار گذاشته و با مطالعه نمونه های تاریخی زیارت و زیارت های با پیاده روی، طرحی برای ایفای نقش خود در منسک زیارت اربعین ارائه دهند، برای تحقق آرمان های اسلام بسیار مفید خواهد بود. همچنین اگر نظام های سیاسی اهل تسنن حمایت آشکار و دقیقی از این منسک داشته باشند، به صورت کیفی تر و راحت تر اهداف گفته شده تحصیل می شود.
